Verborgen leed - Zorgprofessional

Ik ben Daphne en ik woon samen met mijn dochter van 3 in Nunspeet. Sinds een paar jaar woont m’n moeder bij ons in huis. Ze is sinds een paar jaar ziek en dus wilde ik haar dicht in de buurt hebben. Ze heeft altijd voor mij gezorgd, dus nu zorg ik voor haar.  

 Het is ook gewoon een stuk makkelijker als ze hier in huis woont. Ik beheer haar AOW en op mijn beurt zorg ik voor haar, het huishouden, de dieren, het eten, noem maar op.

M’n moeder woont in een mooi omgebouwd tuinhuis. Ze heeft daar ook een klein keukentje. Verder maakt ze bij ons in huis gebruik van de wc. Toen ze nog de trap op kon, ging ze boven douchen. Dat gaat nu niet meer. Om haar steeds zieker te zien worden, is best heftig. Je ziet iemand lichamelijk en geestelijk veranderen. Eerlijk gezegd moest ik er erg aan wennen om voor haar te zorgen. Er komt toch ineens iemand bij je in huis wonen en je levert een boel privacy in.

Toen ze pas bij ons woonde, kon ze zichzelf nog wel redden. Maar na een aantal maanden ging ze achteruit. In eerste instantie had ze hulp nodig bij het wassen, later ook bij het toedienen van haar medicatie. Die vergat ze dan wel eens. Ik voelde dat er steeds meer druk op mij kwam te liggen, ik ben tenslotte haar dochter. Gelukkig kon ze hulp krijgen van de wijkverpleging. Alleen vond ik het soms wel vervelend dat er dan steeds vreemden in je huis komen, en ook nog op verschillende tijden.

Die hulp was wel nodig, want het werd me toch allemaal wat te veel. Ik had ook nog m’n eigen zorgen, weet je. Mijn dochter verdient ook een leuke moeder. En ik wil ook nog wat met m’n leven doen, plannen maken enzo. Om heel eerlijk te zijn voelt de zorg voor m’n moeder soms wel als een blok aan mijn been. Maar ik wil niet dat ze het hier met de wijkverpleging over heeft, want wij doppen onze eigen boontjes. Daarnaast heb ik de AOW van mijn moeder hard nodig, anders kom ik zelf amper rond.

Waar ik echt een hekel aan heb, is als ze ongevraagd door het huis loopt. En als ik van huis ben, wil ik dat al helemaal niet hebben. Dus wat doe ik dan? Ik doe de deur van het tuinhuis op slot. Ze heeft wel een po-stoel hoor en ook wat te drinken en eten. Maar dat is voor mij gewoon even makkelijk. Haar meenemen is geen optie. Lopen gaat steeds lastiger en ik heb geen zin in dat gesleep met een rolstoel. Soms gaan we samen wel even naar de winkel hier om de hoek, dat lukt nog net met de rollator.

Soms vraagt ze ook echt veel aandacht, ze is er natuurlijk altijd. Tja, het huis en haar plekje zijn ook wel wat rommeliger en viezer dan ik misschien zou willen. Dat krijg je natuurlijk al snel met al die beesten. En het komt ook niet altijd uit om een goede maaltijd te koken. Of om haar zo vaak te wassen als ze zelf wil. En als ze dan net op een verkeerd moment iets van me vraagt, dan verlies ik wel eens m’n geduld. Ze krijgt dan soms een snauw of een duw van me, en dan stoot ze weer net onhandig haar been aan de tafelpunt. Ik wil haar natuurlijk geen pijn doen, maar ik loop ook een beetje op m’n tenen.

Om heel eerlijk te zijn, was ik blij dat de wijkverpleging voorstelde dat m’n moeder een paar keer per week naar de dagopvang kon gaan. Ook om mij te ontlasten. Ik moest er wel even spontaan van huilen en kon eindelijk toegeven dat het allemaal te veel was.       

Mijn naam is Cor Bronkhorst, 70 jaar. Mijn vrouw Elizabeth en ik wonen vlak buiten Elburg. Elizabeth is al een aantal jaar chronisch ziek. De artsen gaven haar destijds een jaar of wat, maar ze is er nog steeds. Een wonder is het en daar zijn we beiden de Heer heel dankbaar voor.

Maar Els, zo noem ik haar eigenlijk altijd, heeft natuurlijk heel veel zorg nodig. Ik vind het niet meer dan logisch om voor mijn vrouw te zorgen. En ik zou er niet aan moeten denken dat ze in een verpleeghuis terecht zou komen.

Toch merk ik ook dat het me steeds zwaarder valt, al dat zorgen. Het drukt een stempel op hoe ik me voel. Els heeft me heel erg nodig en laat dat goed merken. Ze zegt vaak dingen als: ik kan niet zonder je, ik wil niet dat je dit of dat doet. Ze heeft zelfs wel eens gezegd dat het mijn schuld zou zijn als ze zou vallen en niet meer overeind zou kunnen komen als ik van huis was. Dat raakt me.

Hulp van anderen staat ze niet toe. Ze heeft angsten en wil eigenlijk geen vreemden over de vloer. Dat maakt alles een stuk lastiger, hè? Het liefst wil ze ook dat ik een aantal taken overneem van de wijkverzorging. Maar niet álles kan op mij neerkomen, toch? Onze kinderen komen wel langs, maar die hebben zo hun eigen sores en kunnen niet heel veel helpen bij de verzorging.

Wat de kinderen niet weten, is dat Els soms behoorlijk uit haar slof kan schieten. Ze is nog helemaal bij de tijd hoor, maar ze worstelt gewoon erg met haar pijn en andere klachten. Als ik naar de koffie-ochtend in het wijkhuis wil, wordt ze altijd boos. Ze begint met schreeuwen en noemt me een idioot. Voordat ze ziek werd, deed ze nooit zo.

Ik vind het heel erg dat ik nu ook lichamelijke en geestelijke klachten heb. Ik ben echt op, slaap slecht en voel me vaak somber. Door Els ben ik aan huis gekluisterd, waar ik me eigenlijk niet meer veilig voel. Naar de koffie-ochtend ben ik al maanden niet geweest. En zelfs de kerkdienst op zondag bijwonen lukt vaak niet. En de koelkast is vaak leeg. Ik durf dit eigenlijk niet goed met haar te bespreken, ze heeft al zoveel aan haar hoofd.

Een tijdje terug hebben we gelukkig wel een goed gesprek gehad met de maatschappelijk werker. Els gaf toe dat ze me graag voor zichzelf wil houden en dat ze daar wel eens in doorschiet. Ze bedoelt het natuurlijk goed en vindt het ook heel erg dat ze zo afhankelijk is. We hebben afgesproken dat ik wat meer tijd voor mezelf neem en met een therapeut ga praten over alle gebeurtenissen. Ik hoop dat me dat wat rust brengt. 

Ik ben Guusje van Enk en heb met mijn man Joop altijd hier in Harderwijk gewoond. Verdrietig genoeg is hij een jaar geleden overleden. Ik ben toen naar een aanleunwoning verhuisd, want het huis voelde ineens veel te groot.  

Nou ja, dan sta je er ineens alleen voor. En je wordt een jaartje ouder, 85 ben ik inmiddels en soms een klein beetje vergeetachtig. Het lukt me dus niet meer om overzicht te houden op m’n financiën en alles goed en op tijd te regelen. Ik ben toen via een organisatie in contact gekomen met een hele aardige vrijwilliger, Jan.

Jan komt hier graag over de vloer en ik vind het zeker ook gezellig dat ik een beetje aanspraak heb. Toen ik een nieuwe heup kreeg, was hij ook zo behulpzaam. Vanaf dat moment doet hij altijd mijn boodschappen. Natuurlijk moet ik hem een beetje vertrouwen, want hij neemt de pinpas mee. Maar van zulke vriendelijke mensen moet je het hebben toch?

Wat ik wel vreemd vond, was dat hij zei dat ik beter niet meer zelf naar de winkel kon gaan. Zelfs toen ik weer prima kon lopen. Als hij na het boodschappen doen wel eens terugkwam met nieuwe spullen die voor hemzelf waren, durfde ik eigenlijk ook niet te vragen of hij daar zelf voor had betaald. Ik wil hem niet voor het hoofd stoten, snap je? En toen gebeurden er nog meer rare dingen. Hij had ineens allerlei inlogcodes op mijn computer gezet. Om het inloggen bij de bank en DigiD nog veiliger te maken, zei hij.   

Mijn jongere zus Aafje woont vlakbij en komt vaak bij me langs. Zij wilde al langer dat Jan mij niet meer zou helpen. Hij vroeg namelijk een behoorlijke vergoeding voor zijn financiële regelwerk en ook voor andere zaken, zoals benzinekosten vroeg hij meer dan hoorde. Daar durfde ik ook niet zoveel van te zeggen. En eigenlijk deed hij z’n werk niet zo goed, want mijn maatschappelijk werker ontdekte dat mijn belastingaangifte niet op tijd was gedaan en dat er een toeslag niet was aangevraagd. Ik bleek veel meer geld te kunnen ontvangen nu Joop er niet meer is.  

Aafje heeft toen geregeld dat we samen met een maatschappelijk werker even om tafel konden zitten met Jan. Ik vond dat wel ongemakkelijk hoor, maar was toch ook wel blij dat de maatschappelijk werker mijn vragen en zorgen aan Jan kon voorleggen. Hij was erg bozig, voelde zich aangevallen. Daarom hebben we nu maar besloten het contact op een laag pitje te zeten. In plaats daarvan heb ik nu een eigen bewindvoerder, die een stuk goedkoper blijkt te zijn dan Jan. Merkwaardig...  

Ik ben Esra, dochter van Fatma en Murat Yilmaz. Mijn ouders zijn hier op jonge leeftijd gekomen en wonen al lange tijd fijn in Ermelo. Maar ze raken op leeftijd. Mijn moeder is 83 en mijn vader is 90. Sinds een paar jaar heeft mijn moeder last van Alzheimer. Het gaat niet goed met haar. En ik ben bang dat mijn vader het alleen maar erger maakt…

Mijn vader heeft altijd goed voor ons gezorgd. Daar is hij trots op, en ik denk dat hij het moeilijk vindt dat het nu allemaal wat veel en zwaar is. Het lukt hem niet om mijn moeder elke dag te wassen, eten te koken én het huis schoon te maken. Maar hij zal dit nooit toegeven. Tja, hij wil het zo graag goed doen.  

Maar soms word ik wel bang van hem. Dan kom ik langs om te kijken of alles goed gaat en dan schreeuwt hij tegen me dat ik me niet zo met hen moet bemoeien. Ik hoorde van de buurvrouw ook dat hij haar bijna een keer sloeg toen ze langskwam. Ik heb nog niet gezien dat hij mijn moeder aanraakt, maar wie weet wat er nog kan gebeuren…

Een paar maanden geleden was mijn moeder gevallen in de badkamer. Ik weet niet precies wat er is gebeurd, maar moeder heeft een paar uur op de grond in de badkamer gelegen. Dit alles omdat mijn vader niet om hulp wilde vragen! Uiteindelijk kwam er een ambulance en ging ze naar het ziekenhuis, maar omdat ze verder niks gebroken had, mocht ze snel weer naar huis.

Ik probeer mijn vader echt over te halen hulp te accepteren. Maar hij wil niks van me aannemen. Mijn moeder is sinds de val wel drie keer naar de dagbesteding geweest, dat vond ze erg gezellig. Maar mijn vader zegt de hele tijd dat ze het niet leuk vindt en nu mag ze er niet meer heen.

Mijn moeder voelt zich de laatste weken trouwens wel wat beter. Wat blijkt: mijn vader gaf haar niet altijd haar medicijnen! Toen ik hem hierop aansprak, zei hij dat het allemaal wel meeviel met de ziekte van mama. Maar ze heeft die medicijnen echt nodig!

Ik probeer toch regelmatig langs te gaan, maar het huis is ook zo vies. Schimmel in de koelkast, overal stof, een vieze badkamer. En soms ruik ik urine. Ik mag zelf niet schoonmaken van mijn vader. Sinds kort hebben ze wel huishoudelijke hulp, maar daar heeft hij ook al tegen geschreeuwd als ze aan het werk is. Mijn vader wil geen vreemden in huis, maar dit kan niet langer zo doorgaan.

Ik geloof dat mijn vader het beste met mijn moeder voorheeft. Maar dit is voor hen beiden niet goed. Mam gaat zo snel achteruit en vader heeft ook geen rustige oude dag. Ik zou willen dat ze meer hulp accepteren. Maar zolang ze dat niet doen, is het enige wat ik kan doen via de rechter hulp afdwingen. Maar ik wil toch niet de reden zijn dat mijn ouders uit elkaar worden gehaald! Ik weet niet zo goed wat ik moet doen…

De officiële definitie van ouderenmishandeling is: 'Al het handelen of het nalaten van handelen van al degenen die in een terugkerende persoonlijke of professionele relatie met de oudere (iemand van 65 jaar of ouder) staan, waardoor de oudere persoon lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid.'

In gewoon Nederlands staat hier:
Het gaat om iemand met een persoonlijke (bijvoorbeeld familie) of professionele (bijvoorbeeld zorgpersoneel) relatie, die de oudere regelmatig ziet. En waarvan de oudere (deels) afhankelijk is. Deze persoon doet iets wat de oudere niet wil of doet juist iets niet wat de oudere nodig heeft. Hierdoor lijdt de oudere lichamelijke (zoals slaan), geestelijke (zoals pesten, bang maken, schelden of beledigen) of materiële schade (zoals stelen, bankpas meenemen om zelf boodschappen mee te doen).

Er zijn verschillende vormen en signalen van ouderenmishandeling. Vormen die vaak voorkomen zijn en zaken waar u op kunt letten zijn:

Lichamelijke mishandeling

Denk aan slaan, duwen, schoppen, bedreigen of zelfs verwonden.
Signalen hiervan zijn: blauwe plekken, botbreuken en andere zichtbare wonden en het ontbreken van een goede verklaring hiervoor.

Geestelijke mishandeling

Kan bestaan uit uitschelden en kleineren, iemand niet meer naar buiten laten gaan, geen bezoek toelaten en de post niet aan de oudere geven.
Signalen hiervan zijn: veranderingen in gedrag, angst en somberheid.

Financieel misbruik

Kan bestaan uit het zonder overleg veranderen van het testament, stelen of verkopen van spullen van de oudere, spullen voor zichzelf kopen met de bankpas van de oudere en misbruik van het persoonsgebonden budget (PGB).
Signalen hiervan zijn: een gebrek aan medicijnen of bijvoorbeeld toiletspullen en pleisters in huis, het verdwijnen van spullen en plotselinge schulden of betalingsachterstanden. Oudere beschikt niet meer zelf over eigen bankpas.

Verwaarlozing

Kan bestaan uit geen of te weinig voeding krijgen, geen lichamelijke verzorging of medische zorg geven, het huis vies laten worden en geen liefde, zorg en aandacht krijgen.
Signalen hiervan zijn: onbehandelde wonden, vermageren door te weinig voeding, slechte lichamelijke hygiëne, vieze kleding en beddengoed, vervuild huis. Een lege (en vieze) koelkast en geen voeding in huis.

Seksuele mishandeling

Denk aan het verrichten van seksuele handelingen met of in het bijzijn van de oudere, tegen de wens van de oudere.
Signalen hiervan zijn: irritaties of terugkerende infecties aan geslachtsdelen of anus, bloedvlekken in kleding of beddengoed, moeite met zitten of lopen, geslachtsziekten, onrustig bij (ont-) kleden of wassen, oudere maakt bedroefde indruk.

Veel ouderen zijn afhankelijk van hulp door mensen om hen heen: kennissen, buren en familie. Deze vorm van zorg noemen we mantelzorg. Dat gaat vaak goed, maar soms ook niet. Wanneer een mantelzorger het bijvoorbeeld te druk heeft of niet de juiste kennis of kunde heeft, geeft de mantelzorger soms niet (meer) de goede zorg. Overbelasting en frustratie bij de mantelzorger kan dan leiden tot ontoelaatbaar gedrag naar de oudere. Ook dit valt onder ouderenmishandeling.

We noemen dit 'ontspoorde mantelzorg'. Een vorm daarvan is 'compassiemoeheid' bij de mantelzorger. Dit maakt dat de oudere aan z’n lot wordt overgelaten en er geen oog meer is voor zijn/haar zorgbehoefte. Uiteindelijk kan dat leiden tot het niet of steeds minder geven van de hulp en zorg die nodig is. Bij ontspoorde mantelzorg is er geen sprake van opzet bij de mantelzorger. Soms heeft de mantelzorger niet eens in de gaten dat zijn/haar handelen eigenlijk een vorm van mishandeling is.

Het blijkt dat geestelijke mishandeling het vaakst voorkomt: 4 procent van de mensen vanaf 65 jaar in Nederland krijgt hiermee te maken, gevolgd door financieel misbruik (1,1%) en verwaarlozing (0,6%) (Factsheet ouderenmishandeling en ontspoorde mantelzorg, 2022). Schelden of andere grof taalgebruik richting een oudere wordt niet meegeteld. Maar ook dit is wel degelijk een vorm van oudermishandeling! Als uitschelden wel zou worden meegeteld, dan zouden véél meer ouderen slachtoffer zijn van huiselijk geweld.
1 op de 50 ouderen in Nederland heeft er in het afgelopen jaar mee te maken gehad. De meest voorkomende vormen zijn geestelijke mishandeling, financieel misbruik en lichamelijke mishandeling.